Meksyk to kraj, którego korzenie liczą wiele tysięcy lat. W czasach prekolumbijskich na jego terenie rozwijały się wielkie cywilizacje, między innymi Olmeków, Majów i Azteków. Stworzyły imperia, które zapisały się na kartach historii, jako jedne z najbardziej innowacyjnych i potężnych cywilizacji w dziejach świata. Pierwsza część Historii Meksyku przedstawia najstarsze dzieje tego obszaru, czyli czasy prekolumbijskie w Mezoameryce. Przedstawię w niej najważniejsze kultury prekolumbijskie oraz to, w jaki sposób zostały podbite przez hiszpańskich konkwistadorów.
Zainteresowanych zapraszam też do zapoznania się z drugą częścią Historii Meksyku, a więc opisem burzliwych wydarzeń po 1521 roku.
Historia Meksyku w ujęciu turystycznym
Czasy prekolumbijskie to umowny okres przed europejskimi kolonizacjami, w którym pradawne kultury tworzyły sprawnie rozwijające się imperia. Różne cywilizacje zamieszkiwały obszar dzisiejszego Meksyku od tysięcy lat. Dziś ich wierzenia i pozostawione zabytki stanowią atrakcję turystyczną, która stała się dla wielu głównym powodem podróży do Ameryki Łacińskiej. O ile historia Meksyku po 1521 roku (po kolonizacji przez Hiszpanów) jest bardzo skomplikowana i zwykle mało atrakcyjna turystycznie, o tyle wielkie piramidy, pradawne obserwacje naukowe i mroczne opowieści o krwawych rytuałach fascynują na swój sposób miliony turystów.
Jeśli planujesz podróż do Meksyku, obejrzyj nasz krótki film o historii tego kraju, zaprezentowanej właśnie w turystycznym kontekście. W nim pokazuję, które z prekolumbijskich zabytków koniecznie warto zobaczyć.
Olmekowie – pierwsza cywilizacja Mezoameryki
Pierwsi osadnicy przybyli na terytorium dzisiejszego Meksyku z obszaru, który określany jest po hiszpańsku mianem Oasisamérica, czyli terenu dzisiejszych, pustynnych stanów USA. Prowadząc koczowniczy tryb życia, wędrowali na południe, szukając lepszych warunków do życia. W Mezoameryce, a więc obszarze Półwyspu Jukatan i centralnej części dzisiejszego Meksyku, odnaleźli dogodne temperatury, pełne pożywienia lasy, pitną wodę i ziemie, nadające się pod regularne uprawy.
Obszar Mezoameryki
Pierwsze ludy, które przybyły na te obszary i zaczęły powoli budować zwarte struktury społeczne, nazywa się Olmekami. Miało to miejsce około 2500 r. p. n. e., choć istnieją przypuszczenia, że jeszcze wcześniej. Z kolei powstanie powiązanej wewnętrznie cywilizacji datuje się mniej więcej na rok 1500 p.n.e. Uważa się ją za pierwszą i fundamentalną cywilizację mezoamerykańską, z której doświadczeń czerpały kolejne. Dziś jest znana za sprawą pozostawionych po sobie rzeźbach, prezentujących olbrzymie, kilkutonowe głowy, zwłaszcza w okolicy La Venta. Są dziś jednymi z najważniejszych atrakcji turystycznych stanu Tabasco, a nieco dokładniej zaprezentowaliśmy je w naszym Przewodniku po Meksyku.
Olmekowie znali podstawy matematyki, prawdopodobnie jako pierwsi na świecie faktycznie rozróżniali cyfrę zero, używali dokładnego kalendarza i posługiwali się pismem obrazkowym. Budowali też pierwsze w historii Mezoameryki kamienne świątynie i boiska do rytualnej gry w piłkę.
Teotihuacán – olbrzymie imperium, na którym wzorowali się Aztekowie
Z czasem na obszarze Mezoameryki kolejne osady rozrastały się i organizowały, tworząc zalążki państwowości, z ustaloną hierarchią społeczną, systemem politycznym i własną gospodarką. Na szczególną uwagę zasługuje tajemnicza kultura Teotihuacán (V w. p.n.e. – X w.), która choć zamieszkiwała północną Mezoamerykę, silnie handlowała z innymi ludami, znajdującymi się setki kilometrów dalej, na południu.
Teotihuacán
Cywilizacja Teotihuacán zbudowała olbrzymie miasto (nieopodal stolicy dzisiejszego kraju) i opracowała rozwinięty system polityczno-gospodarczy. Wzbogaciła się na wydobyciu obsydianu i handlu, kontrolując od III do VII wieku wiele oddalonych od swojej stolicy miast, na przykład słynne El Tajín. Jej wpływy były zauważalne nawet na obszarze dzisiejszej Gwatemali, gdzie interesy prowadzono z Majami. Cywilizacja miała olbrzymi wpływ na rozwój późniejszych kultur – tolteckiej i azteckiej. Zresztą to Aztekowie, po ujrzeniu opuszczonego od wieków miasta, nadali mu nazwę Teotihuacán, co w tubylczym języku oznaczało „miejsce, w którym rodzą się bogowie”.
Majowie – najsłynniejsza z cywilizacji Meksyku
Majowie są uważani za jedną z najbardziej rozwiniętych cywilizacji w historii świata, a na pewno jedną z najdłużej istniejących Ameryce Łacińskiej. Zalążki kultury Majów widuje się w znaleziskach datowanych nawet na rok 2000 p.n.e., ale pierwsze miasta, świadczące o początkach budowy zorganizowanego imperium powstawały dopiero od VII wieku p.n.e. Ostatnie miasto Majów zostało podbite pod koniec XVII wieku naszej ery, więc można przyjąć, że cywilizacja liczyła ponad dwa tysiące lat (a jej potomkowie kultywują dawne tradycje do dziś).
Jeśli uważasz naszą twórczość za przydatną, korzystasz z niej i chciałbyś się odwdzięczyć, możesz postawić nam wirtualną kawę. Dziękujemy!
Cywilizacja Majów jest znana za sprawą swoich odkryć naukowych. Majowie byli świetnymi astronomami, twórcami precyzyjnych kalendarzy, dobrymi architektami, a także genialnymi matematykami. Mimo że świadomość istnienia cyfry zero odziedziczyli po Olmekach, to faktycznie używali jej na porządku dziennym w arytmetyce. Wyprzedzili więc pod tym względem Europejczyków, o kilka wieków.
Chichén Itzá
Imperium Majów składało się z wielu miast-państw, podobnych do greckich polis, połączonych ze sobą handlowo i kulturowo. Najważniejszymi stały się m.in. ogromne Tikal (liczące nawet ponad 100 tysięcy mieszkańców), Calakmlul, Palenque, Chichén Itzá, Coba (z portem w słynnym Tulum), El Pilar i wiele innych. Miasta rywalizowały między sobą o wpływy, także zbrojnie, czego najznakomitszym przykładem była wojna stuletnia (trwała 154 lata) między Tikal a Calakmul, o dominację na Jukatanie.
Aztekowie, a wcześniej tajemniczy Toltekowie
Toltekowie (X w. – 1521 r.) to jedna ze słabiej rozpoznanych wielkich kultur mezoamerykańskich. Wywodzili się pośrednio z owianej legendami kultury Teotihuacán i zamieszkiwali podobny obszar, ze swoim największym miastem w Tula. Można podziwiać je do dziś.
Obie kultury miały istotny wpływ na rozwój cywilizacji Azteków (XIV w. – 1521 r.). Jako cywilizacja, Aztekowie powstali po zjednoczeniu trzech ludów, spośród których najważniejszym był lud Mēxihcah – założyciele przyszłej stolicy imperium. Azteków można nazwać jedną z najpotężniejszych cywilizacji w historii Mezoameryki. Byli silni politycznie, strategicznie i gospodarczo. Aztekowie dowiedli swojego geniuszu również w kontekście urbanistycznym, osiedlając się na wyspie, dokładnie ścisłym centrum dzisiejszego Mexico City. Otoczona w dawnych czasach jeziornymi wodami dawała z jednej strony schronienie, ale z drugiej – ograniczała naturalny rozwój. Azteccy planiści świetne okiełznali naturę, tworząc wokół swojej stolicy sztuczne wyspy rolne, mosty, akwedukty, kanały i potężne piramidy.
Wybierasz się w podróż?
Zerknij do naszego przewodnika po Meksyku.
Cywilizacja charakteryzowała się walecznością i w zasadzie można stwierdzić, że bardzo szybko opanowała całą północną i centralną Mezoamerykę. W latach świetności stolica imperium, Tenochtitlan, była jednym z największych miast świata. Zamieszkiwało ją nawet 400 tysięcy osób. Aztekowie zasłynęli też swoją brutalnością. O ile krwawa rytualność była spotykana w wielu kulturach prekolumbijskich, to w cywilizacji azteckiej były one bodajże najlepiej rozpoznane, za sprawą przybyłych w XVI wieku na ich tereny Hiszpanów.
Podbój Azteków przez Hiszpanów
W 1519 roku na wybrzeże dzisiejszego Meksyku dotarł hiszpański konkwistador Hernán Cortés, wraz z nielicznym wojskiem. Gdy ówczesny władca Azteków Montezuma II dowiedział się o białoskórym przybyszu, poruszającym się na koniu (nieznanym wtedy Aztekom), wiedział, że ma do czynienia z kimś obcym. Montezuma uznał go podobno za jednego z bogów, Quetzalcoatla, który obiecał powrócić po latach na Ziemię. Niezależnie ile w tym prawdy, Aztekowie nie chcieli walczyć. Przeciwnie, Montezuma II postanowił wysłać do przybyszów swoich przedstawicieli z podarunkami, prawdopodobnie też złotem, chcąc przywitać i lepiej poznać swojego gościa.
Celem Cortésa było podbicie tubylców i zdobycie kontroli nad ich dobrami, choć z tak mało licznym wojskiem, stanowiło to nie lada wyzwanie. Hiszpan wykazał się jednak nie lada sprytem. Postanowił wykorzystać sytuację i zaprzyjaźnić się z Aztekami, obiecując przyjaźń i wymianę gospodarczą z monarchią. Został zaproszony nawet przez samego Montezumę do azteckiej stolicy, niezwykle bogatej i okazałej. W międzyczasie nawiązał sojusze z podbitymi przez Azteków ludami, które ze względu na wcześniejsze cierpienia i rytualne mordy, chętnie pomagały Hiszpanom, rewanżując się na swoich rywalach. Cortés podczas wizyty w Tenochtitlan, za sprawą podstępów i szantaży, zaczął wywierać coraz większy wpływ na azteckiego władcę, de facto stopniowo przejmując nad nim kontrolę.
Politycznie imperium zostało osłabione. Mimo to, podbicie azteckiej stolicy wciąż nie należało do łatwych. Mając wsparcie innych tubylczych ludów (oraz siłę wcześniej zgrabionego złota), w sierpniu 1521 roku finalnie została zdobyta. W miejscu Tenochtitlan powstała stolica Nowej Hiszpanii, a na gruzach zniszczonej Templo Mayor (ogromnej piramidy w centrum miasta) – katolicka katedra. Dziś fundamenty dawnej piramidy są odkryte i udostępnione turystom, o czym pisaliśmy w naszym przewodniku po Mexico City. Szacuje się, że w okresie walk z Hiszpanami populacja obszaru dzisiejszego Meksyku zmniejszyła się nawet 10-krotnie, na skutek starć zbrojnych i przyniesionej z Europy ospy.
Jeśli uważasz naszą twórczość za przydatną, korzystasz z niej i chciałbyś się odwdzięczyć, możesz postawić nam wirtualną kawę. Dziękujemy!
Jak wyglądał Meksyk po 1521 roku?
Przeczytaj drugą część Historii Meksyku.
Meksyk po 1521 roku. Historia Meksyku (cz. 2)
Więcej artykułów o Meksyku:
